Corona en afgezegde opdrachten: Hoe zit dat juridisch?

Ruim driekwart van de bedrijven in de IT-sector heeft te maken met uitstel van opdrachten. En een derde van de bedrijven ziet dat opdrachten worden geannuleerd. Dit blijkt uit onderzoek van NLdigital. Wie draagt hier het risico? De klant die afzegt of jij als ICT-leverancier? Lees hieronder de versimpelde analyse van onze juristen.

Artikel is gepubliceerd in april 2020

De wet en je overeenkomst

ICT-dienstverlening – zoals het ontwikkelen, installeren of implementeren van software, consultancy, detachering, het geven van ICT-cursussen of het doen van systeembeheer of onderhoud – valt vaak onder de juridische noemer: Overeenkomst van Opdracht.

Van SaaS tot hardware en van maatwerk tot consultancy: er worden veel soorten dienstverlening aangeboden. Afhankelijk van de dienst die jij aanbiedt, kunnen er andere regels gelden. Daarnaast kennen we in Nederland contractsvrijheid. Dat betekent dat de wet een hoofdregel geeft, maar dat partijen bij veel onderwerpen kunnen afwijken van die hoofdregel en eigen afspraken kunnen maken. Vaak zet je die afwijkende afspraken in algemene voorwaarden. Zijn dat algemene voorwaarden van de verkopende partij, zoals bijvoorbeeld de NLdigital Voorwaarden? Dan zullen die gunstiger uitpakken voor de leverancier. Als er inkoopvoorwaarden van de klant gelden, of bijvoorbeeld de ARBIT of de GIBIT, dan zal de conclusie vaak gunstiger zijn voor de klant. En veel hangt af van de feitelijke situatie ofwel, zoals juristen zo mooi zeggen, de omstandigheden van het geval.

Opzegging

ICT-dienstverlening, zoals het ontwikkelen, installeren of implementeren van software, consultancy, detachering, het geven van ICT-cursussen of het doen van systeembeheer of onderhoud valt vaak onder de juridische noemer: Overeenkomst van Opdracht.

Wat zegt de wet?

Als er een Overeenkomst van Opdracht is gesloten met een zakelijke klant (contracten met consumenten laten we even buiten beschouwing) dan mag een klant die volgens de wet op ieder moment opzeggen. Omgekeerd geldt dat niet zo maar. Zegt je klant op? Dan heb je als leverancier voor zover dat redelijk is recht op:

• betaling voor werk dat je al hebt gedaan;
• een vergoeding van gemaakte onkosten;
• schadevergoeding als er voortijdig is opgezegd.

De hoogte van het bedrag hangt dus af van wat ‘redelijk’ is en ook van alle andere omstandigheden. Denk daarbij aan: de werkzaamheden die al zijn verricht, het eventuele voordeel dat de opdrachtgever heeft van het al uitgevoerde werk, en de grond waarop de overeenkomst is geëindigd.

Of het Coronavirus een grond is die tot gevolg heeft dat er minder betaald hoeft te worden dan wat er al aan werk is uitgevoerd, is de vraag.

Of een leverancier ook aanspraak kan maken op de volledige (ook de misgelopen) omzet uit de overeenkomst is ook een vraag. Daarbij speelt mee of het de schuld van de klant is dat de overeenkomst eindigt en weer of betaling redelijk is gezien de omstandigheden. Als een opdracht wordt opgezegd, omdat een opdrachtgever zich aan de verplichte Coronaregels houdt die de overheid uitvaardigt, dan is het hem waarschijnlijk niet toe te rekenen dat hij de overeenkomst opzegt en zal een rechter het waarschijnlijk niet snel redelijk vinden dat de klant toch het volle pond moet betalen. Als een opdrachtgever de (niet verplichte) adviezen van de overheid volgt, dan wordt het lastiger. Wat is er dan redelijk? Als een opdrachtgever zelf verdergaande maatregelen neemt dan de overheidsadviezen, dan is er wel wat voor te zeggen dat het redelijk is dat in ieder geval een deel of zelfs het geheel van de misgelopen opdrachtsom alsnog wordt betaald.

Wat zegt je overeenkomst?

Op dit punt wordt vaak in algemene voorwaarden afgeweken van de wet. Zo staat in de NLdigital Voorwaarden dat overeenkomsten voor bepaalde tijd niet tussentijds kunnen worden opgezegd. De klant moet dan doorbetalen tot het einde van de overeenkomst, ook als hij eerder opzegt. In inkoopvoorwaarden staat juist vaak dat de klant wel altijd tussentijds kan opzeggen en dat hij dan geen schadevergoeding hoeft te betalen en niet hoeft door te betalen. Je moet dus de ‘kleine lettertjes’ in om uit te zoeken hoe het in jou geval zit.

Is Corona overmacht?

Wat zegt de wet?

Van overmacht is sprake als een partij vanwege de omstandigheden zijn verplichting niet kan nakomen. Een klant die zich terecht op overmacht beroept hoeft geen schade te betalen. Overmacht kan tijdelijk zijn. Dan kan op een later tijdstip de uitvoering worden voortgezet.

Maar is door de Coronacrisis sprake van overmacht? Veel juristen nemen aan dat dit wel het geval is als het onmogelijk is door verplichte Coronamaatregelen die de overheid bij wet heeft ingesteld om de overeenkomst zelf (tijdig) uit te voeren. Denk aan goederen die niet geleverd kunnen worden door een export-of importverbod of een groot evenement dat niet doorgaat door het verbod op bijeenkomsten. Onder overmacht valt niet de situatie dat de prestatie wel geleverd kan worden, maar dat het veel moeilijker of duurder is geworden voor een partij om zijn deel van de deal uit te voeren. Ziekte van werknemers of het feit dat de overeenkomst ineens niks meer waard is voor de klant wordt in principe niet gezien als overmacht. De economische crisis werd ook niet als overmacht beschouwd, maar als een ondernemersrisico dat gedragen moest worden door de partij die het trof.

Wat zegt je overeenkomst?

Ook hier weer kan in algemene voorwaarden zijn afgeweken. Soms staat er in algemene voorwaarden een definitie van overmacht die ruimer is dan die van de wet. Zo kom je nog wel eens tegen dat ziekte van werknemers wel als overmacht kwalificeert. In dat geval is ziekte bij de klant een geldige reden om je op overmacht te beroepen en kan de klant de overeenkomst (tijdelijk) opschorten. Een leverancier kan de overeenkomst vervolgens ontbinden, maar het is maar de vraag of hij dat wil. Immers, wellicht kan het werk later wel verricht worden en wil je de klant wel behouden.

Leerstuk ‘onvoorziene omstandigheden’

Wat zegt de wet nog meer?

Als er geen sprake is van overmacht, biedt de regeling van ‘onvoorziene omstandigheden’ misschien soelaas. Onvoorziene omstandigheden zijn omstandigheden die zich na het sluiten van de overeenkomst voordoen maar waar partijen geen rekening mee hebben gehouden in het contract. De Coronacrisis zal denk ik niet iets zijn waar partijen rekening mee hebben gehouden. Volgens de wet mag jij – of je klant – de rechter vragen de overeenkomst te wijzigen of zelfs geheel of gedeeltelijk te ontbinden als sprake is van onvoorziene omstandigheden. De rechter kan dit verzoek inwilligen als de andere partij ‘naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid’ ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten. Naar de rechter stappen om je overeenkomst te wijzigen is een beetje lastig zeker nu de rechtbanken tijdelijk gesloten zijn en vaak ook helemaal niet nodig.

Staat Corona uitvoering van de gemaakte afspraken in de weg? Ga dan zelf pro-actief in overleg met klanten om overeenkomsten in redelijkheid samen te wijzigen en zo te voorkomen dat je langs de rechter moet. Sommige contracten hebben zelfs een ‘change request procedure’ die hier gevolgd kan worden. De redelijkheid en billijkheid is een begrip dat ook bij heronderhandeling van toepassing is. Er zijn inmiddels juristen die menen dat deze redelijkheid en billijkheid meebrengt dat de pijn bij contracten door Corona 50/50 verdeeld moet worden omdat niemand dit heeft voorzien en geen van beide partijen blaam treft. Overigens kan ook hier gelden dat er in de algemene voorwaarden iets is opgenomen waardoor dit anders uitpakt voor partijen.

Hoe nu verder als klanten afzeggen of opschorten?

1. Begin bij de overeenkomst. Bekijk wat er precies is afgesproken, lees ook de algemene voorwaarden en analyseer of de klant mag opzeggen, dan wel of er sprake is van overmacht of een onvoorziene omstandigheid en of er specifieke gevolgen zijn afgesproken.
2. Als de klant opzegt, wijs de klant (schriftelijk) op de consequenties. Overweeg om, gezien de huidige situatie, in overleg te gaan over tussenoplossingen.
3. Als een beroep op overmacht gedaan wordt, dan kan je als leverancier meestal kiezen voor ontbinding van de overeenkomst. Dan ben je zelf ook af van je (wellicht ook inmiddels lastige) verplichtingen. Vaak is hiervoor ook een specifieke regeling opgenomen in de algemene voorwaarden.
4. Als je wel verder wilt met de klant, maar hij of jij wil of kan (tijdelijk of definitief) niet verder wegens Corona, ga dan zo snel mogelijk in overleg over de gewijzigde omstandigheden. Bekijk wat er nog wel uitgevoerd kan worden, of het op een andere (remote) manier kan, wat de klant nog wel kan betalen en, dan wel of het later kan en maak daarover nieuwe, bij voorkeur schriftelijke afspraken. Voeg die als bijlage toe aan het huidige contract. Als een klant niets meer wil, wijs hem dan op de redelijkheid en billijkheid en dat ook hij een plicht heeft om te onderhandelen om ergens in een nieuw midden uit te komen.

Afspraken in de toekomst: wat is handig?

Het is verstandig om in de toekomst clausules over overmacht en veranderde omstandigheden kritisch te beoordelen. Immers, een pandemie is nu (helaas) niet meer een onvoorziene omstandigheid.

Als je nog vragen hebt, of als jouw situatie toch net anders is, dan kun je altijd contact opnemen met een van onze juristen. Lidbedrijven kunnen hun 1e juridische vragen via de ledenportal stellen. Niet-leden kunnen tegen betaling gebruik maken van onze juridische dienstverlening.