Software en auteursrechten: de ins and outs
Als ICT-leverancier is je software één van je belangrijkste bedrijfsmiddelen en bepaalt het grotendeels de waarde van je organisatie. Als je de rechten op je software niet goed hebt geregeld, kan dat voor grote problemen zorgen. Om dat te voorkomen, leggen we je hieronder de belangrijkste zaken rond software en auteursrechten uit.
Intellectueel eigendom op software, hoe ontstaat het en wanneer vervalt het?
Het intellectueel eigendomsrecht is een verzamelnaam voor verschillende rechten op intellectuele ‘creaties’. Onder deze rechten vallen onder andere het auteursrecht, het merkenrecht en het octrooirecht. Software is over het algemeen auteursrechtelijk beschermd (en mogelijk ook via het octrooirecht, maar daar zullen we in dit artikel niet verder op ingaan).
Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, moet de creatie jouw ‘eigen intellectuele schepping’ zijn. Dit betekent dat je creatieve keuzes moet hebben gemaakt. Er wordt niet zwaar getild aan deze creativiteit: je creatie hoeft niet heel kunstzinnig of een literair hoogstandje te zijn. Het is voldoende als het werk origineel is. Het auteursrecht ontstaat vanzelf als je een origineel werk maakt, ook als het nog niet helemaal af is. Voorlopige aantekeningen kunnen bijvoorbeeld al auteursrechtelijk beschermd zijn. Aangezien het auteursrecht vanzelf ontstaat, hoef je dit dus niet aan te vragen of ergens te laten registreren. Het auteursrecht vervalt in beginsel zeventig jaar na overlijden van de maker.
In het kort
Als ICT-leverancier is je software één van je belangrijkste bedrijfsmiddelen en bepaalt het grotendeels de waarde van je organisatie.
- Zorg er voor dat je duidelijke afspraken hebt gemaakt over de intellectuele eigendomsrechten en dit goed hebt geregeld
- Wees je bewust van de gevolgen van het overdragen van het intellectuele eigendom aan je klanten
- Bepaal of je dat wil, of dat het verlenen van een gebruikslicentie toch de voorkeur verdient.
- Denk na over de omvang van de licentievoorwaarden van je software en stem je prijs daar op af
- Controleer tot slot welke open source software je gebruikt, welke licenties daarbij horen en of je die correct naleeft.
Op welke onderdelen van je software rust het auteursrecht?
‘Computerprogramma’s en het voorbereidend materiaal daarvan’ kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. Het auteursrecht op software strekt zich niet alleen uit tot de broncode van de software, maar ook tot alle ‘vertaalde’ vormen van de software, zoals de objectcode.
De ideeën en principes die aan software ten grondslag liggen en de functionaliteit van software zijn niet auteursrechtelijk beschermd. Het auteursrecht beschermt de originele creaties, de ‘uitwerking’ van die ideeën.
Eigenaar van de software: de maker, de werkgever of de klant?
De auteursrechthebbende heeft het intellectuele eigendom op de software. Deze rechthebbende bepaalt wat er met de software gebeurt, zoals hoe het gebruikt mag worden en wie de software mag kopiëren of distribueren.
De hoofdregel is dat de maker van de software het auteursrecht heeft, en dus de eigenaar is. Een uitzondering hierop is als die maker de software in dienstverband heeft ontwikkeld. Dan wordt de werkgever automatisch de eigenaar (dit heet ‘werkgeversauteursrecht’). Het maken van de software moet dan wel (mede) binnen de taakomschrijving van de werknemer vallen. Wat iemand in zijn vrije tijd ontwikkelt, gaat dus niet automatisch over op de werkgever. Om duidelijkheid over grensgevallen te verkrijgen, is het verstandig om in de arbeidsovereenkomst afspraken te maken over het intellectuele eigendom.
Let op: als je een externe inhuurt (bijvoorbeeld een zzp’er) die bij aanvang al bepaalde software heeft ontwikkeld, dan valt het intellectuele eigendom van die software niet onder het werkgeversauteursrecht en verkrijg je niet automatisch het intellectuele eigendom. Als je toch het volledige eigendom op de software wil hebben, moet de maker dat auteursrecht contractueel aan jou overdragen. Het is belangrijk dat je hier vooraf heldere afspraken over maakt, zodat daar geen onduidelijkheden over kunnen ontstaan.
Vaak wordt ten onrechte gedacht dat degene die betaalt voor de softwareontwikkeling (je klant) vanzelfsprekend de eigenaar is. Maar als er geen afspraken over het auteursrecht zijn gemaakt, blijft het auteursrecht bij jou als leverancier. Het feit dat je klant de volledige ontwikkelkosten draagt of het feit dat de software maatwerk is dat specifiek is toegesneden op de wensen en eisen van je klant, doet hier niets aan af.
Hoe draag je intellectueel eigendom over?
Je kan er ook voor kiezen om het eigendom van je software over te dragen aan je klant, bijvoorbeeld als je volledig maatwerk hebt ontwikkeld voor die klant. Je klant wordt dan eigenaar van de software. Het is echter niet gebruikelijk dat leveranciers het intellectuele eigendom overdragen aan hun klanten, want dan kunnen zij de software niet meer (her)gebruiken of aan andere klanten exploiteren. Wil je dit toch doen, dan moet je de auteursrechten overdragen via een daartoe bestemde akte. Een akte is een schriftelijk of elektronisch document dat (elektronisch) ondertekend is door de partij die zijn auteursrechten overdraagt. Het is niet nodig dat de verkrijgende partij de akte ondertekent. Het is van belang dat de precieze omvang van het auteursrecht duidelijk wordt omschreven.
Let op: als je je intellectuele eigendom overdraagt, kan je geen onderdelen of modules van de software, en zelfs geen regel code, meer hergebruiken voor andere softwareproducten. Als je bepaalde routines wil hergebruiken, moet je het eigendom dus niet overdragen.
Let op: in algemene inkoopvoorwaarden kan zijn opgenomen dat het intellectuele eigendomsrecht op maatwerk-software standaard wordt overgedragen aan de klant (zoals in de GIBIT of de ARBIT-voorwaarden). Let dus goed op wat er in de algemene inkoopvoorwaarden bij de overeenkomst staat over intellectuele eigendomsrechten. In de NLdigital Voorwaarden (algemene verkoopvoorwaarden) is standaard opgenomen dat het intellectuele eigendom bij de leverancier blijft, en de klant een niet-exclusief, niet-overdraagbaar, niet-verpandbaar en niet-sublicentieerbaar gebruiksrecht verkrijgt.
Hoe gebruik je softwarelicenties voor eindgebruikers?
De meest gebruikelijke oplossing om eindgebruikers bepaalde rechten te verlenen is om hen een gebruiksrecht (ook wel een softwarelicentie, gebruikslicentie of End User License Agreement (EULA) genoemd) te geven op de software. Een gebruiksrecht is wat anders dan eigendom. Als je een softwarelicentie verleent aan je klanten (eindgebruikers), spreek je af dat je klanten de software mogen gebruiken. Het eigendom blijft bij jou en wordt niet overgedragen.
Over de omvang van dit gebruik moeten nadere afspraken worden gemaakt in de licentievoorwaarden. Hierin kan je beperkingen stellen aan het gebruik van de software in bijvoorbeeld tijd, gebruiksomgeving, het aantal gebruikers of onderhoudsmogelijkheden. Maak ook een onderscheid tussen de source en de objectcode. Geef je je klant een licentie op de source code, dan kan hij ook aanpassingen verrichten of de software doorontwikkelen. Geef je je klant een licentie op de objectcode, dan kan hij dat niet. Baken de omvang van het gebruiksrecht af tot wat jij wil dat de klant met de software mag doen, en stem daar ook de prijs op af. Als een multinational jouw software gebruikt, dan wil je een andere prijs vragen voor de softwarelicentie, dan als een eenmanszaak je software gebruikt.
Wat is het verschil tussen exclusieve en niet-exclusieve licenties?
Een softwarelicentie kan daarnaast niet-exclusief of exclusief zijn. Bij een niet-exclusieve licentie mag je softwarelicenties aan iedereen, dus aan al je klanten, verstrekken. Bij een exclusieve licentie mag je de softwarelicentie maar aan één klant verlenen. Een exclusieve licentie kan alleen worden verleend via een schriftelijk ondertekend document. Ook is hierbij een duidelijke omschrijving vereist. Schrijf duidelijk op welke gebruiksrechten er worden verleend en wat de ander allemaal mag doen, wat je zelf nog met de software mag doen, waarop de gebruiksrechten rusten en voor hoe lang je klant het gebruiksrecht mag uitoefenen. Niet-exclusieve gebruiksrechten zijn vormvrij en hoeven dus niet schriftelijk te worden verleend. Alhoewel dat wel aan te raden is.
Wil jouw klant echt de enige zijn die de software (voor een bepaalde termijn) kan gebruiken, maar wil je het intellectuele eigendom niet overdragen? Kijk dan of je kan overeenkomen dat je een exclusieve softwarelicentie verleent aan je klant. Zoals eerder genoemd kan met een exclusieve licentie niemand behalve jouw klant het geheel van de software gebruiken voor de afgesproken termijn, maar kan jij nog wel bepaalde onderdelen hergebruiken voor andere softwareproducten. Een soort ‘overdracht-light’, dus. Zeker als je een eeuwigdurende exclusieve licentie verleent.
In de praktijk wordt vaak gesproken van het ‘verkopen’ van softwarelicenties. ‘Verkopen’ is dus eigenlijk niet de juiste term, want dit suggereert een eigendomsoverdracht, terwijl het gaat om het verschaffen van gebruikslicenties. Het is belangrijk om in je offerte op de bewoording te letten: je wil voorkomen dat je per ongeluk belooft om de software te verkopen als dat niet de bedoeling is.
Hoe maak je afspraken met resellers?
Softwarelicenties voor resellers verschillen van softwarelicenties voor eindgebruikers. Software resellers zetten gebruikslicenties door naar derde partijen: rechten voor resellers verschillen dus van rechten voor eindgebruikers. Ook wil je een reseller verplichten om de gebruikersbeperkingen of aansprakelijkheidsbeperkingen uit jouw eigen gebruiksvoorwaarden door te zetten naar de eindklant. Daarnaast is het belangrijk om afspraken te maken over marges, in welk territorium de reseller actief mag zijn (bijvoorbeeld alleen in Nederland, in de Benelux of in heel Europa), en of de reseller een exclusieve of niet-exclusieve licentie verkrijgt (en of de reseller dus de enige is die in dat territorium de gebruikslicentie mag doorzetten).
Hoe zit het met auteursrecht op open source software?
Veel mensen denken ten onrechte dat er op open source software geen auteursrecht rust. Het feit dat je eenvoudig en soms zelfs gratis de beschikking krijgt over open source software betekent niet dat deze software niet auteursrechtelijk beschermd is. De maker heeft er alleen voor gekozen de software beschikbaar te maken voor anderen onder een zogenoemde ‘open source-licentie’. Je moet je houden aan deze licentievoorwaarden. Wanneer je je niet houdt aan de bepalingen in de open source-licentie, maak je je schuldig aan auteursrechtinbreuk.
Het gebruik van open source software is vaak gratis. Omdat er door honderden programmeurs over de hele wereld aan de software kan zijn gewerkt, is het wel lastig om iemand verantwoordelijk te houden of aansprakelijk te stellen als de software niet naar behoren functioneert.
Grosso modo zijn er twee hoofdcategorieën open source-licenties (waarin vervolgens allerlei tussenvormen bestaan). Eén categorie is de permissive license (zoals BSD-, MIT- of Apache-licenties), waarbij in de licentievoorwaarden is opgenomen dat de software ‘as is’ geleverd wordt, je alles met de software mag doen, maar de leverancier niet aansprakelijk is. Vaak is er nog opgenomen dat de auteur moet worden vermeld.
Een andere categorie is de dwingende licentie (zoals GNU/GPL-licenties). Daarbij is in de licentievoorwaarden opgenomen dat als je die open source software gebruikt, je jouw eigen code ook open source moet aanbieden. Bij deze dwingende licenties moet je dus goed nadenken of je de betreffende open source software wil gebruiken.
Als je gebruik maakt van open source software, moet je aangeven welke open source software je in je product hebt gebruikt, en ook de open source-licentievoorwaarden opnemen in je product. Let op: juridisch gezien moet je deze open source-licentievoorwaarden (naast eventuele andere licentievoorwaarden van derden) meestal ook nog vóór of bij het sluiten van de overeenkomst verstrekken aan je klanten.
Vragen?
Heb je op basis van deze informatie vragen over hoe je binnen jouw bedrijf het auteursrecht op software het best kunt regelen? Onze juristen helpen je graag verder.
Gerelateerde artikelen
Mediation als oplossing bij een IT-conflict
Tips van de jurist bij een conflict met de klant
