Explainer 3 – Politieke ontwikkelingen rondom digitale autonomie: hoe staat het ervoor in Nederland en Europa?
Digitale autonomie staat steeds vaker centraal in maatschappelijke en politieke discussies. Omdat we merken dat dit ook voor onze achterban een terugkerend thema is hebben we hierover een drieluik aan kennisbankartikelen geschreven. Dit is deel 3: politieke ontwikkelingen. Deel 1 gaat over begripsafbakening en deel 2 over risicoanalyse.
Als IT-leverancier in Nederland is het belangrijk om op de hoogte te zijn van de politieke ontwikkelingen rondom digitale autonomie. Deze hebben namelijk directe invloed op je bedrijfsvoering en de dienstverlening aan jouw klanten, met name in de overheidssector. In dit artikel geven we een overzicht van de meest relevante politieke ontwikkelingen in Nederland en Europa.
Huidige beleidskaders in Nederland
Nederland kent momenteel twee belangrijke beleidskaders voor digitale autonomie:
- De Agenda Digitale Open Strategische Autonomie (DOSA) van het Ministerie van Economische Zaken, die zich richt op het strategisch versterken van de Nederlandse digitale positie
- Het Rijksbrede Cloudbeleid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat kaders stelt voor cloudgebruik door overheidsinstellingen (dit wordt momenteel herijkt, verwachte publicatie zomer 2025)
Recent onderzoek van de Algemene Rekenkamer concludeerde dat het Rijksbrede Cloudbeleid nog niet door de gehele overheid wordt nageleefd. De Staatssecretaris voor Digitalisering heeft toegezegd hierover in gesprek te gaan, maar benadrukt dat de toepassing uiteindelijk aan individuele ministeries is. Dit illustreert de spanning tussen centraal beleid en decentrale uitvoering die kenmerkend is voor dit dossier.
Recente ontwikkelingen in de Tweede Kamer
Het onderwerp digitale autonomie staat hoog op de politieke agenda. In juni 2024 hebben Tweede Kamerleden Six Dijkstra (NSC) en Kathmann (GL-PvdA) hun initiatiefnota “Wolken aan de Horizon” ingediend met een visie van hun partijen op vraagstukken rondom soevereiniteit en cloud. Vanuit NLdigital hebben we in september 2024 een reflectie gegeven op de argumenten uit deze nota.
In het debat op 13 maart 2025 over migraties van overheids-ICT naar het buitenland heeft de Tweede Kamer vergaande moties aangenomen, waarvan enkele tegen de adviezen van de Staatssecretaris in:
- Een motie die verzoekt om te stoppen met migraties naar grote Amerikaanse techbedrijven, tenzij aan specifieke voorwaarden wordt voldaan (Motie 1315 Kathmann c.s.)
- Een motie voor het aanbesteden van een rijkscloud in volledig Nederlands beheer (Motie 1316 Kathmann)
- Een uitspraak dat de volledige DNS-keten van het .nl-domein in Nederland dient te draaien (Motie 1317 Kathmann c.s.)
- Een verzoek om alle clouddiensten van grote Amerikaanse techbedrijven te voorzien van een risicoanalyse en exitstrategie (Motie 1318 Kathmann)
- Een motie om in EU-verband te pleiten voor versnelde investeringen in Europese cloudalternatieven (Motie 1319 Koekkoek)
- Een doelstelling dat de continuïteit van de Nederlandse digitale overheid niet rechtstreeks afhankelijk is van partijen uit de Verenigde Staten (Motie 1320 Six Dijkstra c.s.)
- Een impuls aan het inhalen van opgelopen achterstand bij het nemen van maatregelen voor soevereiniteit, continuïteit en gegevensbescherming in cloudcontracten (Motie 1321 Buijsse)
- Alternatieven ontwikkelen voor ICT-infrastructuur van de overheid (Motie 1323 Van der Werf c.s.)
Dit pakket aan moties weerspiegelt de politieke wens om de Nederlandse digitale autonomie te versterken, maar roept ook vragen op over de praktische haalbaarheid en de economische gevolgen van deze ambitieuze agenda.
Europese ontwikkelingen
Ook op Europees niveau zijn er belangrijke ontwikkelingen:
- GAIA-X
GAIA-X is een Europees initiatief dat zich richt op het creëren van een federatieve data-infrastructuur op basis van Europese waarden. Het is opgezet als alternatief voor de dominante cloud-infrastructuur van niet-Europese aanbieders. GAIA-X moet zorgen voor:- Interoperabiliteit tussen verschillende diensten
- Dataportabiliteit
- Transparantie over waar data wordt opgeslagen en verwerkt
- Naleving van Europese regelgeving en standaarden
- European Union Cybersecurity Certification Scheme (EUCS)
De EUCS is een certificeringsschema voor clouddiensten dat het EU-agentschap voor cybersecurity (ENISA) momenteel ontwikkelt. De ontwikkeling van dit schema zit echter al meer dan een jaar vast vanwege meningsverschillen tussen lidstaten. Met name Frankrijk wil specifieke soevereiniteitseisen opnemen in het schema, terwijl andere lidstaten zich hiertegen verzetten.
NLdigital is van mening dat dit politieke besluiten zijn die niet in een cybersecurity-schema thuishoren. Wij hebben recent nog een oproep gesteund om vaart te maken met de EUCS door de discussie over autonomie daaruit te halen en het schema vast te stellen met alleen technische waarborgen.
Grote maar niet gefinancierde ambities op innovatie
Om digitaal autonoom te kunnen zijn, moet Europa eigen capaciteit ontwikkelen. Dit vereist forse investeringen in innovatie. Op dit vlak moeten we eerlijk zijn: Nederland doet te weinig. TNO concludeerde dat er “onvoldoende langjarige en consistente beleidsfocus op sectoren en technologieën waarin Nederland sterk is, [dit] remt (private) R&D uitgaven”.
Met het Nationaal Groeifonds kwamen de publieke investeringen van Nederland weer op peil, maar nu het huidige kabinet dat vroegtijdig heeft stopgezet, lopen deze weer terug. Er ligt een uitstekende Nationale Technologie Strategie (NTS), met een overzicht van technologieën waarin Nederland moet investeren om aan een van de randvoorwaarden van DOSA te voldoen: zelf afdoende capaciteit hebben.
Het is echter onduidelijk hoe het kabinet dit denkt te realiseren, aangezien de innovatiebudgetten vooral zijn verlaagd en er geen grote nieuwe financieringsbronnen klaarstaan. Dit staat in schril contrast met de ambitieuze politieke doelstellingen op het gebied van digitale autonomie.
Internationale ontwikkelingen: eigen kantoorapplicaties
Een opvallende ontwikkeling is dat meerdere Europese landen werken aan eigen alternatieven voor kantoorapplicaties in de cloud:
- In Frankrijk wordt gewerkt aan La Suite Numérique
- In Duitsland ontwikkelt men OpenDesk
- In Nederland bouwt men aan Mijn Bureau met steun van onder andere BZK, VNG Realisatie en de gemeente Amsterdam
Deze ontwikkelingen staan nog in de kinderschoenen. Hoewel OpenDesk iets verder is in de ontwikkeling, zijn deze oplossingen nog verre van bewezen op de schaal van een rijksoverheid. Toch laten ze zien dat er serieus wordt gekeken naar alternatieven voor de dominante Amerikaanse cloudoplossingen.
Wat kunnen we op korte termijn verwachten?
De komende maanden staan verschillende belangrijke beleidsdocumenten op de agenda:
- De Nederlandse Digitalisering Strategie (NDS) waar de Staatssecretaris voor Digitalisering momenteel aan werkt, NLdigital heeft hier een eigen visie op overhandigd aan de Staatssecretaris
- Een herijking van het Rijksbrede Cloudbeleid
- Een update van de DOSA-agenda
- De uitwerking van de eerdergenoemde moties uit het Kamerdebat
- Resultaten van testen met Mijn Bureau
Conclusie: een pragmatische maar weloverwogen aanpak
Het debat over digitale autonomie zal de komende jaren prominent op de agenda blijven staan. Voor IT-leveranciers betekent dit dat zij moeten anticiperen op vragen en eisen op dit vlak, met name bij overheidsopdrachten.
NLdigital volgt deze ontwikkelingen op de voet. Wij blijven erover meepraten om te zorgen dat zowel de gedeelde belangen van onze leden behartigd worden, als dat alle soorten leden een kans hebben hun perspectief te geven.
Wij blijven pleiten voor een pragmatische benadering die vertrekt vanuit het DOSA-principe “open waar kan, beschermen waar moet”. Een benadering die rekening houdt met technische, economische én politieke realiteiten, en die werkt met concrete technische oplossingen die voor alle type aanbieders haalbaar zijn.
Zoals de hele reeks artikelen heeft laten zien, is digitale autonomie een complex en gelaagd onderwerp. Als IT-leverancier ben je er het meest bij gebaat om via NLdigital op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen, een gedegen risicoanalyse te maken van jouw eigen producten en diensten, en actief het gesprek aan te gaan met klanten die vragen hebben over dit onderwerp.
Gerelateerde artikelen
Voordat je AI inzet: denk na over AI governance
AI Act in zicht, voorkom verrassingen
