AI-geletterdheid: van hype naar vaardigheid
Artificiële intelligentie (AI) is allang geen toekomstvisioen meer. Het bepaalt wat we online zien, ondersteunt besluitvorming en automatiseert een groeiend aantal werkprocessen. In een eerder artikel bespraken we al de Europese AI Act (AI Verordening). Een belangrijk onderdeel daarvan is AI-geletterdheid: organisaties moeten ervoor zorgen dat medewerkers over voldoende kennis beschikken om verantwoord met AI om te gaan, afgestemd op hun rol en de gebruikte systemen. Om jou daarbij te helpen vind je hieronder een helder stappenplan.
Disclaimer
De AI Act is nog niet zo oud, maar de Europese Commissie heeft nu al wijzigingen voorgesteld. In het voorstel vervalt de harde verplichting voor organisaties om AI-geletterdheid actief te borgen. Als deze wijziging daadwerkelijk wordt doorgevoerd (de verwachting is dat dat nog wel 1,5 á 2 jaar kan duren) dan komt de verplichting om AI-geletterdheid te stimuleren bij de Europese Commissie en de lidstaten te liggen. De trainingsverplichtingen voor aanbieders en gebruikers van hoog risico-AI blijven wel bestaan.
Tot deze voorgestelde wetswijziging definitief is, ligt de verplichting tot AI-geletterdheid nog wel bij organisaties. NLdigital is van mening dat ook na deze eventuele wijziging organisaties zélf moeten blijven investeren in AI-geletterdheid. Het is cruciaal voor veilig, verantwoord en toekomstbestendig AI-gebruik binnen de eigen organisatie.
Wat is AI-geletterdheid?
AI-geletterdheid gaat over het begrijpen wat AI en de AI-toepassingen inhouden, hoe je het toepast en welke risico’s en kansen ermee samenhangen. Het gaat niet over iedereen opleiden tot data scientist. Het gaat over praktische kennis: wat kan ik met AI in mijn werk, waar moet ik op letten en hoe behoud ik als mens regie over technologie?
Medewerkers moeten voldoende kennis en vaardigheden hebben om AI verantwoord te gebruiken. Dat niveau verschilt per rol. Een HR-manager die een AI-tool inzet bij recruitment moet andere dingen begrijpen dan een software engineer die een AI-model bouwt. De norm is dus relatief: passend bij rol, context en risico.
De twee handreikingen zijn bedoeld om bedrijven op weg te helpen. De handreikingen bevatten praktijkvoorbeelden, uitleg van de wettelijke verplichtingen en een stappenplan dat je direct kunt toepassen.
Hoe je als bedrijf kunt beginnen
Voor veel organisaties voelt AI-geletterdheid als iets groots en tijdrovends. Toch hoeft het niet complex te zijn. Om bedrijven daarbij te helpen, heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) twee praktische handreikingen gepubliceerd: Aan de slag met AI-geletterdheid en Verder bouwen aan AI-geletterdheid. Hieronder vind je een overzicht van de belangrijkste stappen.
Stap 1: Inventariseren
Begin met een realistische momentopname van de organisatie; breng in kaart welke AI-toepassingen worden gebruikt, of medewerkers experimentele tools inzetten en in welke bedrijfsprocessen AI een rol speelt. Kijk vervolgens naar <@communicatie hier paywall laten starten> de risico’s en kansen: waar wordt data verwerkt, waar worden beslissingen ondersteund door AI en welke consequenties kan dat hebben voor medewerkers of klanten? Leg vast wie met deze systemen werkt, welke kennis zij hebben en waar onzekerheid zit. Een korte enquête of gesprek levert vaak al verrassend veel informatie op. Met deze inventarisatie ontstaat een gedeeld startpunt, zodat iedereen weet waar de organisatie staat.
Tip: Start klein maar direct. Plan een teamoverleg van 30 minuten met als enige agendapunt: “Welke kansen en risico’s zien we bij het gebruik van een generatieve AI-tool (zoals bijvoorbeeld ChatGPT) in ons dagelijks werk?” Dit activeert direct het kritisch inzicht waar AI-geletterdheid om draait.
Stap 2: Doelen bepalen
Zodra duidelijk is welke AI-toepassingen er zijn en wie ermee werkt, kan de organisatie bepalen welk niveau van kennis nodig is. Bij toepassingen met een hoog risico hoort een hoger kennisniveau dan bij experimentele of ondersteunende tools. Maak het concreet: wat moet een HR-medewerker weten die AI gebruikt bij het selecteren van kandidaten? En wat moet een projectleider weten over de risico’s van het gebruik van AI bij het opstellen van rapportages? Definieer per rol wat “voldoende kennis” betekent en borg dat er binnen de hele organisatie minimaal een basisbegrip van AI ontstaat, zodat medewerkers weten wat AI kan, wat het niet kan en wanneer ze moeten escaleren. Dit maakt AI-geletterdheid meetbaar en stuurbaar.
Stap 3: Uitvoeren
Zodra de doelen helder zijn, volgt de uitvoering. Plan een training of workshop, start een pilot met een AI-tool of ontwikkel een korte interne richtlijn aan de hand van eigen voorbeelden waarin staat hoe medewerkers AI mogen gebruiken. Het helpt om een visie te formuleren: hoe past AI in de bedrijfsstrategie, en welke waarden zijn richtinggevend bij het gebruik ervan? Transparantie is een essentieel onderdeel. Maak zichtbaar waar AI wordt gebruikt en waarom. Wijs bovendien een verantwoordelijke aan. Dit hoeft geen voltijd AI-officer te zijn, maar iemand moet het eigenaarschap hebben om te voorkomen dat het initiatief stilvalt.
Stap 4: Evalueren en bijsturen
Plan vaste momenten om de voortgang te bespreken. Kijk of de doelen worden gehaald en of medewerkers zich zekerder voelen in het gebruik van AI. Herhaal de nulmeting of analyseer of trainingen aanslaan. Door regelmatig te evalueren blijft AI-geletterdheid levend en verbonden met de organisatie.
Tip: Maak AI-geletterdheid een standaard agendapunt in het MT-overleg.
Top-down aanpak
Hoewel veel AI-initiatieven ‘bottom-up’ ontstaan door enthousiaste medewerkers, waarschuwt de AP dat dit onvoldoende is. Het verantwoord gebruik van AI binnen een organisatie staat of valt met een duidelijke top-down aanpak. Wanneer bestuurders en leidinggevenden actief het voorbeeld geven, richting bepalen en investeren in kennisontwikkeling, ontstaat er een cultuur waarin AI verantwoord én effectief wordt ingezet. Zo wordt AI-geletterdheid niet slechts een nalevingsvereiste uit de AI Act, maar een strategisch middel om als organisatie te groeien.
NLdigital Ethische code AI en toolbox
Naast de handreikingen van de AP heeft NLdigital de Ethische Code AI gepubliceerd. De Ethische Code AI beschrijft de belangrijkste ethische principes voor verantwoord AI-gebruik en biedt een praktische toolbox met voorbeelden van hoe leden deze principes dagelijks toepassen, zodat organisaties direct actie kunnen ondernemen.
Heb je vragen over AI-geletterdheid en de AI Act?
Neem contact op met de NLdigital juristen. Zij helpen je graag met uitleg over de AI Act, AI-geletterdheid en verantwoord gebruik van AI binnen jouw organisatie.
Andere artikelen over dit onderwerp
AI Act in zicht, voorkom verrassingen
Voordat je AI inzet: denk na over AI governance
Gerelateerde artikelen
Voordat je AI inzet: denk na over AI governance
AI Act in zicht, voorkom verrassingen
