Explainer 1 – Van soevereiniteit naar autonomie: wat betekenen deze begrippen eigenlijk voor de digitale sector?
Digitale autonomie staat steeds vaker centraal in maatschappelijke en politieke discussies. Omdat we merken dat dit ook voor onze achterban een terugkerend thema is hebben we hierover een drieluik aan kennisbankartikelen geschreven. Dit is deel 1: begripsafbakening. Deel 2 gaat over risicoanalyse en in deel 3 geven we een overzicht van politieke ontwikkelingen.
In discussies over de toekomst van Europa’s digitale positie duiken de termen ‘digitale soevereiniteit’ en ‘digitale autonomie’ regelmatig op. Vaak worden deze begrippen willekeurig door elkaar gebruikt zonder heldere definitie. Dit zorgt voor verwarring, vooral als we proberen te begrijpen wat Nederland en Europa hiermee willen bereiken in hun digitale agenda’s.
Terug naar de basis: wat betekenen deze woorden echt?
Om helderheid te scheppen, kijken we eerst naar de basisdefinities van deze begrippen volgens de Van Dale. ‘Soeverein’ betekent “onafhankelijk en oppermachtig” binnen de eigen context. ‘Autonomie’ gaat over “zelfbestuur en het vermogen om zelfstandig beslissingen te nemen”.
Het verschil lijkt subtiel, maar het onderscheid heeft grote gevolgen voor beleid. In de praktijk betekent digitale soevereiniteit het daadwerkelijk zélf in handen hebben van cruciale digitale infrastructuur, technologieën en data. Digitale autonomie is pragmatischer: het gaat om het vermogen om zelfstandig keuzes te maken in het digitale domein, zonder totale controle na te streven.
Nederland kiest voor Open Strategische Autonomie
De Nederlandse overheid heeft een ‘Agenda Digitale Open Strategische Autonomie’ (DOSA) gepubliceerd. Hierin is gekozen voor de term ‘autonomie’ boven ‘soevereiniteit’. Dit is geen toevallige woordkeuze.
DOSA gaat uit van het principe “open waar kan, beschermen waar moet”. Nederland erkent dat volledige digitale onafhankelijkheid (soevereiniteit) niet realistisch of wenselijk is in onze geglobaliseerde economie. In plaats daarvan richt de overheid zich op het behouden van beslissingsbevoegdheid over cruciale technologieën en diensten, terwijl samenwerking met internationale partners centraal blijft staan.
DOSA richt zich op tien specifieke prioriteiten, waaronder quantumtechnologie, cybersecurity, cloud en AI, waar Nederland strategisch beleid wil voeren. Het doel is om kwetsbaarheid te verminderen, onze weerbaarheid te versterken, en tegelijkertijd internationale samenwerking te bevorderen.
Waarom is dit nu belangrijk?
De discussie over digitale autonomie is de afgelopen tijd vooral in de cloudmarkt zichtbaar geworden. De Verenigde Staten hebben met het opleggen van tarieven aan onder andere de EU een geheel nieuwe houding ten aanzien van internationale handel aangenomen. Deze veranderende geopolitieke verhoudingen zetten de afhankelijkheid van buitenlandse technologieën op scherp. Tegelijkertijd ontwikkelen zich in hoog tempo AI-technologieën die strategisch voordeel kunnen opleveren voor landen en regio’s die hierop vooroplopen. Dit alles speelt zich af in een cloudmarkt die gedomineerd wordt door niet-Europese aanbieders, waardoor Europese controle en zeggenschap steeds hoger op de agenda van beleidsmakers is gekomen.
Wat betekent dit voor ICT-bedrijven?
Voor leden van NLdigital heeft deze beleidsontwikkeling verschillende implicaties:
- Transparantie wordt belangrijker: Klanten, waaronder overheden, vragen inzicht in toeleveringsketens, datalocaties en afhankelijkheden.
- Nieuwe compliance-eisen: Bedrijven die zakendoen met overheden of in sectoren als zorg, energie of defensie, krijgen te maken met scherpere vragen en eisen van klanten rond databeheer, eigenaarschap en leveringszekerheid.
- Nieuwe samenwerkingsvormen: Partnerschappen tussen Europese bedrijven en internationale spelers zullen anders vorm krijgen, met meer aandacht voor strategische belangen.
- Innovatiekansen: Tegelijkertijd biedt de roep om meer autonomie kansen voor Europese en Nederlandse spelers die kunnen bijdragen aan veilige, betrouwbare en transparante digitale diensten al dan niet in combinatie met internationale partners. Dit vraagt echter ook om grote investeringen, zowel van overheid als van bedrijfsleven.
Conclusie: pragmatisme boven semantiek
De interpretatie van deze begrippen zal blijven verschillen, afhankelijk van wie je spreekt. Voor bedrijven in de digitale sector is het belangrijk om te begrijpen wat de behoefte van de klant precies is.
De Nederlandse benadering “open waar kan, beschermen waar moet” biedt een pragmatisch kader dat rekening houdt met zowel economische realiteit als strategische belangen. Deze genuanceerde aanpak voorkomt dat we vervallen in protectionisme, maar waarborgt wel onze digitale weerbaarheid.
In het volgende artikel gaan we dieper in op hoe bedrijven een risicoanalyse kunnen uitvoeren om te bepalen welke digitale afhankelijkheden acceptabel zijn en welke om extra aandacht vragen. Zo helpen we onze leden om strategisch te anticiperen op deze ontwikkelingen.
Gerelateerde artikelen
Voordat je AI inzet: denk na over AI governance
AI Act in zicht, voorkom verrassingen
