Goed samenwerken is hard werken

Dat er dag in dag uit zoveel goed gaat is eigenlijk een prestatie van formaat. We hebben net weer de grootschalige operatie van de belastingaangifte achter de rug. Voor de eerste keer zelfs met vooraf ingevulde app. Hier is een traject van jaren aan voorafgegaan waarin stapsgewijs de thuisgestuurde diskette uiteindelijk is vervangen door de app voor de smartphone of tablet. Laten we vooral niet vergeten wat erbij komt kijken om ICT-projecten tot een succes te maken. Onderschatting ligt op de loer. Op de dag dat Ton Elias de resultaten van zijn commissie presenteerde hoorde ik op de radio een Kamerlid dat wilde stoppen met de OV-chipkaart en stelde dat er binnen een half jaar een nieuwe kaart moest zijn ontwikkeld. Dergelijke uitspraken scheppen verkeerde verwachtingen. Ook politici zouden eerst de vraag moeten stellen wat de mogelijkheden en onmogelijkheden zijn. En dus of hun voorstellen realistisch zijn.

Hier ligt een taak voor het op te richten Bureau ICT Toetsing (BIT). Het BIT, of het nu onder Algemene Zaken of de nieuwe CIO Rijk valt, moet mijns inziens ook de rol krijgen om politieke voorstellen te beoordelen en door te rekenen. Een ‘ICT-effectrapportage’, waarin een berekening van verwachte kosten en tijd is gemaakt, verbetert de kwaliteit van de politieke discussie. Als bijvoorbeeld blijkt dat voor de invoering van een nieuwe wet ook een nieuw ICT-systeem nodig is, dan moet de politiek die wet pas in laten gaan als de ICT op orde is. Zo niet, dan roept men de problemen zelf over zich af. De impactanalyse van nieuwe wetten en regels wordt nu voorzien in de vernieuwing van bestaande instrumenten. Toetsing door het BIT geeft me net wat meer vertrouwen.

iDialoog

De commissie-Elias heeft een aantal concrete aanbevelingen gedaan die de dialoog betreffen tussen overheid en ICT-sector. Dat is goed, want een betere dialoog leidt tot betere resultaten. In de voorstellen van de minister lijkt het erop dat overheden zelf kunnen bepalen of ze die dialoog met de markt aan willen gaan. De huidige praktijk is dat nog te vaak ondoordachte opdrachten in de markt worden gezet. Daarom pleit Nederland ICT steevast voor de inzet van de ICT Haalbaarheidstoets voorafgaand aan het aanbestedingstraject. Het instrument van de ICT Haalbaarheidstoets maakt nu wel deel uit van de iDialoog, waarin de samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven wordt vormgegeven, maar de inzet ervan is nog altijd te vrijblijvend. Als de resultaten niet gebruikt worden is een toelichting wat mij betreft op zijn plaats. De beschikbare kennis en ervaring van het ICT-bedrijfsleven wordt door de overheid dan ook nog altijd onvoldoende benut. Ik zie nu al dat als gevolg van onder meer het parlementair onderzoek het bedrijfsleven meer op afstand wordt gehouden. Als dat zo blijft is dat echt een gemiste kans. Natuurlijk is het noodzakelijk dat de overheid ICT-expertise in eigen huis haalt. Het is goed dat op dat vlak actie wordt ondernomen. Goed opdrachtgeverschap, en dat begint met kennis van zaken, is in het belang van de opdrachtnemer. Een dialoog voer je bij voorkeur op basis van gelijkwaardig kennisniveau. Maar waar het gaat om de inbreng van kennis en ervaring voorafgaand aan een aanbesteding en vervolgens de uitvoering van projecten, kan de overheid niet zonder hulp van buitenaf.

Natuurlijk is op het gebied van opdrachtnemerschap verbetering te realiseren. Maar dat kan niet los gezien worden van het opdrachtgeverschap. Nederland ICT houdt met het oog daarop haar eigen gedragscode tegen het licht. Samen met het ministerie van BZK wordt bekeken hoe de wederzijdse gedragscodes op elkaar kunnen worden afgestemd. Belangrijk aandachtspunt daarbij is de samenwerking tijdens de uitvoering van projecten. ICT is vooral ook mensenwerk. Het gaat er daarbij toch ook om hoe je met elkaar omgaat. Ik vind dat ‘we’, overheid en bedrijfsleven, vooral normaal met elkaar om moeten blijven gaan. De sleutelwoorden zijn wat mij betreft wederzijds vertrouwen en respect. Daar hoort bij dat je waar nodig elkaar ook de waarheid durft te zeggen. Ook als die waarheid is “wat je nu vraagt, is niet uitvoerbaar binnen budget of planning”. Goed samenwerken betekent ook hard daaraan werken. En waar gehakt wordt, vallen wel eens spaanders. Is succes daarmee verzekerd? Ik hoop het wel, maar ik denk van niet. Maar op het moment dat ‘we’ geen fouten meer mogen of durven te maken dan stagneert de vooruitgang. ICT, en dus vooruitgang, is niet voor bange mensen. Ik ben positief over de toekomst, want er is een heel duidelijk gezamenlijk belang. Laat er geen misverstand over bestaan: zowel overheid als bedrijfsleven zijn gebaat bij het realiseren van succesvolle projecten.

Deze column verscheen in juli 2015 in Informatie.nl.